Eind 2019 vertelt Jan Jambon een niet-gecheckt verhaal over kindergeld voor asielzoekers om zijn mening te staven. Een typisch voorbeeld van de ‘confirmation bias’. Een techniek die je makkelijk kan doorprikken... als je hem kent. Hieronder leggen we uit wat die confirmation bias juist is.
In 2015 vond een debat plaats tussen Ben Carson en Donald Trump, die toen streden voor de Republikeinse nominatie. In de Verenigde Staten woedde op dat moment een discussie over vaccinatie. Onjuiste verhalen over het verband tussen autisme en vaccinatie leidden ertoe dat meer en meer mensen weigerden hun kinderen te laten inenten.
Trump voedde die angst in zijn campagnerally’s. In het debat vroeg de moderator aan Carson, een neurochirurg, of Trump niet beter zou ophouden met die onjuiste informatie te verspreiden. Carson antwoordde dat er in ontelbare studies geen enkele correlatie werd gevonden en dat vaccinatie erg belangrijk is voor de volksgezondheid.
Trump trok zich niets aan van de feiten en antwoordde: "Autisme is een epidemie aan het worden, en de vaccinaties worden in kinderen gepompt met spuiten voor paarden. Bovendien kén ik een prachtig kind van twee dat een vaccin kreeg toegediend, een week later hoge koorts kreeg en dan autistisch werd."
Carson had de feiten aan zijn kant, maar het angstverhaal van Trump was veel sterker. Het bevatte een angstbeeld: epidemie! Een horrorbeeld: een paardenspuit! En een persoonlijke toets: ik ken een kind. Na het debat steeg het aantal mensen dat sceptisch stond tegenover vaccins.
Bang van haaien
In de gedragseconomie noemen we dit de availability bias. Omdat onze hersenen veel meer informatie ontvangen dan ze kunnen verwerken, gebruiken we mentale shortcuts. Dat mechanisme maakt dat we de waarschijnlijkheid van bepaalde gebeurtenissen overschatten als we ze kunnen linken aan sterke verhalen.
De availability bias is de reden waarom we wel bang zijn van haaien (5 doden per jaar) en veel minder van autorijden (1,35 miljoen doden per jaar). Waarom we denken dat het toch niet zo erg gesteld is met de klimaatopwarming (er ligt erg veel sneeuw in de Alpen) en we onze dochters niet meer alleen laten fietsen sinds de dood van Julie Van Espen (terwijl de criminaliteit daalt).
Het overkwam ook minister-president Jan Jambon (N-VA), die een niet-gecheckt, maar wel erg tot de verbeelding sprekend verhaal opdiepte over het kindergeld van asielzoekers. Ze konden er een huis mee kopen!
Maar Jambon deed nog iets, hij gebruikte het verhaal om een mening te staven die hij al had. Ook dat mechanisme is bekend bij gedragswetenschappers, we noemen het de confirmation bias.
We vinden het niet fijn dat onze ideeën of ons gedrag niet stroken met de werkelijkheid en dus zoeken we verhalen die onze versie van de werkelijkheid bevestigen. Als je denkt dat je er zelf geen last van hebt, denk dan aan de reden die je jezelf gaf om toch de hele zak chips leeg te eten voor de televisie, hoewel je van plan was om te gaan joggen.
Cijfers helpen niet
Het is zinloos om tegen te argumenteren met harde cijfers, want je argument wordt beoordeeld in relatie tot de al bestaande overtuiging. Hoe verder je argument staat van die overtuiging, hoe slechter het zal werken. Wilfried Vandaele van de N-VA, die Jambon verdedigde, zei: "De feiten zijn hier niet belangrijk."
Omdat onze hersenen veel meer informatie ontvangen dan ze kunnen verwerken, gebruiken we mentale shortcuts.
Je kunt beter een nieuwe overtuiging planten in plaats van een vastgeroeste overtuiging te willen weerleggen met cijfermateriaal. Onkruid bestrijden door andere bloemen te zaaien in plaats van het te wieden. Zo zijn heel wat verhalen te vinden over asielzoekers die de zorg om goed besteed overheidsgeld delen en willen ondernemen om bij te dragen. Denk daar eens aan als je naar de nachtwinkel gaat.